هر روز ایمیل های مشابه ای با این موضوع
به دستم می رسد. "من به ستاره شناسی خیلی علاقه دارم، اما نمی دانم چطور و
از کجا باید شروع کنم؟ آیا مرکز خاصی هست که ستاره شناسی را آموزش دهد؟ من
بدون تلسکوپ که کاری نمی توانم کنم؟ به نظر شما کدام تلسکوپ را باید بخرم؟
و...." در این مقاله سعی می شود تا راه صحیح شروع کار در نجوم آماتوری به
شما نشان داده شود. 
بسیاری از تازه کارهای ستاره شناسی راه
اشتباهی را در پیش می گیرند و شکست می خورند، خود من هم یک بار در این راه
شکست خوردم و یک سال از نجوم دور بودم و احساس می کردم تمامی کارهایم بی
نتیجه بوده است. اما یک سالی است که ستاره پارسی را راه اندازی کرده ام و
من حالا کارهایی که در گذشته انجام دادم و فکر می کردم بی نتیجه بوده، برای
من ابزاری شده است تا بوسیله آن گام کوچکی در همگانی کردن علم و آموزش علم
ستاره شناسی بردارم.
شاید شما هم منجم آماتور بوده اید و حالا
ناراحت و دلسرد شده اید شاید هم تازه می خواهید نجوم را آغاز کنید. خواهش
می کنم یک بار این مقاله را بخوانید حتما مسیر خود را برای رسیدن موفقیت در
نجوم آماتوری و لذت بردن از زیبایی های شگفت انگیز آسمان پیدا خواهید کرد.
امیدوارم این توصیه های این مقاله را به خاطر بسپارید تا اگر روزی کسی از
شما پرسید: "ستاره شناسی را از کجا شروع کنم؟" به راحتی بتوانید او را
راهنمایی کنید.
کتابخانه های عمومی منبع اطلاعات
نجوم، هم علم است و هم سرگرمی، و لذت آن
به سبب اکتشاف های هوشمندانه، راز و رمز و زیبایی های شگفت انگیز آسمان شب
است. حتی در کشورهای پیشرفته دنیا هم فقط بعضی از افراد این شانس را دارند
که یادگیری نجوم را در موسسه یا انجمنی شروع کنند. ممکن است شما به روش های
گوناگونی با علم ستاره شناسی آشنا شده باشید. مثلا" مطالعه روزنامه، شنیدن
خبری از تلویزیون، سایتهای نجومی، یا رفتن به آسمان نما و... . این روش ها
برای ایجاد انگیزه مناسب هستند، اما بعید است مطالبی را که به این صورت
خوانده اید یا شنیده اید، همان مطالبی باشند که در شروع کار به آنها نیاز
دارید. پس یادگیری نجوم را خودتان آغاز کنید. 
به کتابخانه های عمومی سر بزنید و مطالعه
را با کتابهای پایه ای نجوم شروع کنید. اگر کتاب های مورد نظر خود را در
کتابخانه ها پیدا نکردید. خودتان این کتاب ها را تهیه کنید. انتشارات
گیتاشناسی در ایران کتاب های پایه و بسیار مفیدی در زمینه ستاره شناسی
منتشر کرده است که می توان به "نجوم به زبان ساده، راهنمای صورت های فلکی و
راهنمای آسمان شب" اشاره کرده است که از بهترین کتابهای پایه ای حال حاضر
در کشور است.
من خودم با مجله نجوم و مطالعه چند کتاب
پایه ستاره شناسی را آغاز کردم، حتی در سال های گذشته برای مجله نجوم هم
مقاله می نوشتم برخوردهایی که در مجله نجوم بوجود آمد، مرا نجوم متنفر کرد و
یک سال مرا از این علم شگفت انگیز دور نگه داشت. البته جای تشکر دارد چون
اگر این اتفاق نمی افتاد شاید من در حال حاضر چنین انگیزه ای برای آموزش
نجوم نداشتم.
چگونه مطالعه کنیم؟
کتاب های نجومی را مانند رمان و یا کتاب
های درسی مطالعه نکنید، چرا گفتم کتاب درسی؟ در ایران بارزترین نمونه
مطالعه بدون فهمیدن، همین مطالعه کتابهای درسی (مخصوصا برای آمادگی کنکور و
ورود به دانشگاه) است. به راستی شما که در حال حاضر دانشجوی دانشگاه هستید
چقدر از کتابهای درسی دبیرستان را یاد گرفته اید؟ 
یکی از دوستان می گفت: وقتی مطالعه نجوم
را شروع کردم، در یکی از کتابها خواندم که تقریبا" همیشه یک روی کره ماه به
زمین است. بعد فهمیدم که علت این است که مدت زمان چرخش وضعی ماه با مدت
زمان گردش آن به دور زمنی برابر است. تصور این قضیه برایم مشکل بود. به
همین دلیل توپی برداشتم و خود را به عنوان زمین و توپ را ماه فرض کردم.
بالاخره مسئله حل شد:. یادگیری در نجوم همین طور است! شبیه سازی بسیاری از
پدیده های نجومی با وسایلی ساده ممکن است. این شبیه سازی ها در یادگیری
مسائل موثرند.
از جمله هایی که در کتاب ها می خوانید، به
سرعت نگذرید (مانند کتابهای درسی!) و در مورد آن ها قدری تفکر کنید. فقط
در این صورت است که آرام آرام دیدگاه صحیح و مطمئنی در نجوم پیدا خواهید
کرد.
شناسایی صورت های فلکی با چشم غیرمسلح
شناختن صورت های فلکی بسیار لذت بخش است.
این کار برای شما که به تازگی نجوم را شروع کرده اید بسیار ضروری است. یادم
می آید قبل از اینکه ستاره شناسی را به طور جدی شروع کنم فکر می کردم خوشه
پروین دب اصغر است.
درپایگاه اطلاع رسانی ستاره پارسی در هر
هفته حداقل شما را با یکی از صورت فلکی های آسمان شب و ستاره های آن ها
آشنا می کنم. لزومی ندارد نام تمامی ستاره ها را از بر باشید. همین که
ستاره های پر نور آسمان را بشناسید کافی است. پس از خواندن مطالبی در مورد
تحول ستاره ها، با گفتن اینکه: "آن ستاره آبی، رجل الجبار است و آن ستاره
قرمز ابط الجوزا" احساس خوشی پیدا می کنید، زیرا با اینگونه است که با
شگفتی های آسمان پیوند می خورید.
برای خرید تلسکوپ عجله نداشته باشید
پرداختن به بسیاری از سرگرمی های آموزنده
نیاز به صرف هزینه دارد، اما برای ستاره شناسی نیازی نیست شما هزینه زیادی
کنید. ایمیل هایی بدستم رسیده است که مثلا" می پرسند با یک تلسکوپ 4 اینچی
چه چیزی را می تونیم بینیم؟" 
اشتباه اینجاست که بسیاری از تازه کارها
تصور می کنند برای شروع باید حتما" تلسکوپی پیشرفته و گرانقیمت خرید. دوست
عزیز، شما که هنوز صورت های فلکی را نمی شناسی، استفاده صحیح از نقشه های
ستاره ها را بلند نیستی و با اجرام غیر ستاره ای آشنا نیستی، چرا در فکر
خرید تلسکوپ هستی؟ در شروع کار، به هیچ وجه تلسکوپ وسیله مناسبی نیست، حتی
زیان آور است!!!
افرادی را می شناسم که تلسکوپ های بسیار
گران قیمتی و رباتیک خریدند و با این تفکر که قلب نجوم آماتوری را در دست
گرفته اند، کار خود را شروع کردند. اما در حال حاضر تلسکوپ آنها در گوشه
خانه خاک می خورد و در واقع دکور شده است.
تجربه نشان می دهد که موفق ترین
اخترشناسان آماتور کسانی هستند که کار را با حداقل امکانات و وسایل شروع می
کنند. این افراد برای جبران کمبود وسایل، بیشتر به مطالعه و استفاده از
نقشه ها گرایش پیدا می کنند. حتی رصد های دقیقی با با چشم غیرمسلح انجام می
دهند. به همین دلیل مهارتهای رصدی آنها افزایش می یابد و بعدها که امکانات
مناسبی به دست می آورند، به خوبی از آن استفاده می کنند.
خود من در حال حاضر هنوز تلسکوپ شخصی ندارم.
با دوربین دوچشمی شروع کنید
بهترین ابزار شروع کار دوربین دو چشمی است. اما چرا دوربین دوچشمی؟ به این دلایل من دوربین دوچشمی را توصیه می کنم: 
1- دوربین های دوچشمی میدان دید گسترده ای
دارند، با آنها راحت تر و سریع تر می توانید اجرام غیر ستاره ای را پیدا
کنید. تلسکوپ ها بزرگنمایی زیادی دارند و بخش کوچکی از آسمان را نشان می
دهند.
2- تصویر در دوربین های دو چشمی مستقیم است و در صورتی که معمولا در تلسکوپ ها تصور وارانه با برگردان جانبی است.
3- دوربینهای دو چشمی ارزان و در دسترس تر
هستند و حمل و نقل آنها آسان است. دوربین دوچشمی توان دید شما را نسبت به
چشم غیر مسلح آنقدر افزایش می دهد، که تلسکوپ توان دید شما را نسبت به
دوربین دو چشمی. پس دوربین دو چشمی وسیله ای است میان چشم های شما و
تلسکوپ. قیمت دوربین دوچشمی معمولا بین یکدهم تا یک چهارم تلسکوپ های کوچک
است.
دوربین های که عدسی شیئی (عدسی جلوی
دوربین) بزرگتری دارند برای کارهای نجومی و رصدی مناسب تر هستند. دوربینهای
کوچک تر از 40 میلیمتر مناسب رصد نیستند. دوربینهای مناسب برای رصد
بزرگنمایی بین 6 تا 15 دارند.
منجم آماتور چه کارهایی انجام می دهد؟
بعد از اینکه دوربین دوچشمی تهیه کردیم،
چه کاری می توانیم بکنیم؟ می توانید ماه، سیارات و نوار کهکشان را مشاهده
کنید. اما اینها کارهای کوچکی است. اگر صورت های فلکی را به خوبی بشناسید و
بتوانید نقشه ستاره ها را با آسمان تطبیق دهید، وارد جرگه رصد کنندگان
آماتور می شوید. در این صورت یک عمر با شگفتی های آسمان شب سرگرم خواهید
بود! فراموش نکنید که رصدهای آماتوری به اندازه بررسی سیاهچاله ها،
اخترنماها و مسائل اخترفیزیکی پیچیده نیست. اگرچه داشتن اطلاعات اخترفیزیکی
و کیهانشناسی تا حدودی برای آماتورها لازم است، ما برنامه کاری ستاره
شناسان آماتور درباره این مسائل نیست. این کارها مربوط به اخترشناسان حرفه
ای است. آماتورهای می توانند صدها جرم غیرستاره ای مانند: سحابیها، خوشه
های ستاره ای، کهکشانها و... را با دوربین دوچشمی مشاهده کنند. 
بیشتر
110 جرم غیرستاره ای موجود در فهرست مسیه (فهرستی از اجرام غیر ستاره ای
که شارل مسیه آن را در اواخر قرن هجدهم جمع آوری کرد.) با دوربین های
دوچشمی قابل مشاهده هستند.
ماه شناسی رصدی هم از شاخه های مورد توجه
آماتورها است. سطح ماه پوشیده است از حفره ها، دشتها و رشته کوه ها است. با
استفاده از نقشه ماه و دوربین دوچشمی می توانید دهها حفره، رشته کوه و...
را با نام هایشان شناسایی کنید.
بسیاری از تک ستاره هایی که در آسمان
مشاهده می کنید، دوتایی یا چندتایی هستند. دوربین های دوچشمی بعضی از آنها
را تفکیک می کنند. درخشندگی بعضی از ستاره ها تغییر می کند که به آنها
ستاره های متغییر می گویند. بررسی تغییرات درخشندگی متغییرها از دیگر
فعالیتهایی است که آماتورها انجام می دهند.
بررسی و رصد حرکت سیارک ها و دنباله دارها
نیز بسیار جالب توجه است. آیا می دانستید دنباله دارها را اغلب ستاره
شناسان آماتور کشف می کنند؟ مثلا" دنباله دار پرفروغ هیل باپ که در بهار
1376 به اوج نورانیتش رسید را دو ستاره شناس آماتور آلن هیل و توماس باپ
کشف کردند.
انجام این کارها زمانی امکان پذیر است که
شما با نقشه های ستاره ای آشنا باشید، به کتاب های مرجع مراجعه کنید و
اطلاعاتی در مورد اجرامی که مشاهده می کنید، به دست آورید. توجه داشته
باشید که مهارت هایی که در استفاده از نقشه ها و مطالعه کتاب های مرجع کسب
می کنید در آینده، هنگام بهره گیری از تلسکوپ هم به درد شما می خورد.
ثبت داده ها و گزارش نویسی رصدها
از مهمترین کارهایی که رصدکنندگان آماتور
انجام می دهند، ثبت رصدها است. هرچه بیشتر مهارت های رصدی کسب کنید،
رصدهایتان را دقیق تر ثبت خواهید کرد و گزارش های دقیق تری خواهید داشت.
با مشاهده همین گزارش ها به راحتی می توان
آماتورهای پیشرفته را از مبتدی تشخیص داد. حتما" گزارش ها و تجربیات رصدی
خود را برای ما ارسال کنید تا با نام خودتان در پایگاه اطلاع رسانی ستاره
پارسی منتشر کنم.
تشکیل گروه های نجوم آماتوری
همانطور که به مطالعات شخصی ادامه می
دهید. خوب است تا با دوستان دیگرتان که به ستاره شناسی علاقه دارند، گروهی
را تشکیل دهید. ایجاد گروه های آماتوری دوفایده دارد:
1- اینکه امکان تبادل اطلعات و بحث درباره
مسائل نجومی قراهیم می شود (در همین بحث ها است که بسیاری از مشکلات علمی
آماتورها حل می شود.).
2- اصولا" کار گروهی شوق و انگیزه ایجاد می کند. می توانید با برنامه ریزی مناسب و تقسیم کار بین خودتان سریعتر پیشرفت کنید.
نکته ای که باید به آن توجه کنید این است
که درگیر اسم و رسم گروه نباشید. این دردی است که درحال حاضر نجوم آماتوری
ما با آن گریبان گیر است. بسیاری از گروه های نجومی را می شناسم که به خاطر
همین اسم و رسم از هم پاشیدند. پس اساس، انجام کار علمی در مسیری صحیح
است.
هنگامی که به خوبی با رصدهای آماتوری آشنا
شوید و اطلاعات زیادی کسب کنید، زمان استفاده از تلسکوپ فرا می رسد. باید
در خرید تلسکوپ دقت کنید. پیشنهاد می کنم تلسکوپ بی دوام را که بیشتر جنبه
اسباب بازی دارند نخرید. این روزها در مغازها تلسکوپ های کوچک چینی بسیار
به چشم می خورد این تلسکوپ ها ظاهری زیبا دارند اما در رصد کارایی ندارند.
اگر می خواهید این نوع تلسکوپ ها را تهیه کنید بهتر است هزینه خود را صرف
خرید دوربین دوچشمی کنید. 
تلسکوپ های مناسب دو ویژگی دارند:
1- پایدار و محکم هستند و استقرار خوبی دارند
2- کیفیت عدسی ها یا آینه های شان بسیار خوب است.
تلسکوپ ها با اندازه عدسی یا آینه 6 تا
5/12 سانتی متر (5/2 تا 5 اینچ) برای رصد های معمولی مناسب هستند. هرقدر
اندازه عدسی یا آینه تلسکوپ بزرگتر باشد، توان جمع آوری نور آن بیشتر است و
اجرام را درخشان تر نشان میدهد. در عین حال تلسکوپ نباید آنقدر سنگین باشد
که در حمل و نقل آن دچار مشکل شوید چون در بعضی از رصدها لازم است خارج از
شهر بروید.
به این نکته توجه داشته باشید که: "بهترین
تلسکوپ برای شما، تلسکوپی است که از آن بیشترین استفاده را خواهید کرد."
اگر درحال حاضر پول کافی برای خرید تلسکوپ ندارید بهترین کار پس انداز است.
اگر یک سال دیگر با دروبین دوچشمی کار
کنید، بهتر از آن است که با پول کم، تلسکوپی ارزان و نامناسب بخرید. البته
اگر گروه آماتوری تشکیل داده این، خوب است همگی در خرید تلسکوپ شریک شوید.
ستاره شناسی به شما درس می دهد
نجوم علمی است که به شما بردباری و فروتنی
می آموزد. بهتر است خود را برای آموختن آماده کنید. هنگامی که آسمان ابری
است کاری نمی توانید کنید. ممکن است برای پدیده های نجومی مانند خورشید
گرفتگی کلی (کسوف) سالها منتظر بمانید. به هر حال آسمان به میل شما عمل نمی
کند. شما باید در مواقع مناسب از آن بهره ببرید.
اغلب اجرامی که با دوربین دوچشمی با
تلسکوپ مشاهده می کنید، اغلب کم نور و کوچک هستند و به زحمت دیده می شوند.
تصاویر رنگی سحابی ها و کهکشان هایی که در سایتها، مجلات و پوسترها مشاهده
می کنید، با استفاده از تلسکوپ های بزرگ و توسط فیلترهای مخصوص گرفته شده
اند. معمولا"در آسمان شب صحنه های رنگی را مشاهده نخواهید کرد.
ستاره شناسی را با آسودگی دنبال کنید
بعضی از افراد درباره تلسکوپ یا دوربینی
که می خرند، احساس نگرانی می کنند که مبادا کامل نباشد: "این تلسکوپ نقص
دارد. آن وقت من این همه پول دادم!" وقتی آزمایش های گوناگونی را انجام می
دهید و بعد تلسکوپ می خرید نگرانی های بعدی بی دلیل است. در مقاله های بعدی
شما را با انتخاب مناسب یک تلسکوپ آشنا می کنیم.
خود را به تمیز کردن عدسی یا آینه تلسکوپ و
منظم کردن دفترچه یادداشت رصد ملزم نکنید. هیچ اجباری درکار نیست. بعضی از
آماتورها احساس می کنند که کار مفیدی انجام نمی دهند. این همان اشتباهی
بود که من دوسال پیش انجام دادم و خود را نجوم آماتوری کنار کشیدم. ما تصور
درستی از کار مفید نداریم، کار مفید علمی کاری است که دانش بشری را افزایش
دهد. ستاره شناسان آماتور با انجام رصدها و ثبت آنها کاری مفید انجام می
دهند، زیرا در بسیاری از مواقع همین گزارش های رصدی برای اخترشناسان حرفه
ای کمک بزرگی بوده است. البته ممکن است چندین سال طول بکشد تا فردی تازه
کار به آماتوری با تجربه ارتقاء یابد؛ پس نگرانی شما بی مورد است و عجله
نکنید!
به هر حال نجوم آماتوری علاوه بر موارد
آموزشی، سرگرمی مناسب و آرامی است. هر وقت احساس کردید از ابری شدن آسمان،
ندیدن اجرام کم نور ویا از حرف مردم و ... اوقات تلخ هستید، نفس عمیقی
بکشید و به خاطر بیاورید :"من نجوم آماتوری را دنبال می کنم، چون به آن
علاقه دارم و از آن لذت می برم!"
آسمانی صاف و پر ستاره برای شما آرزومندم.
منبع : www.persianstar.com
