قسمت هشتم اموزش نجوم - منظومه شمسی

منظومه شمسی ما حدود 4.6 میلیارد سال پیش، از ابر در حال چرخش بسیار بزرگی متولد شد. این ابر عظیم که سحابی نامیده می شود از گاز و گرد و غبار تشکیل شده بود. بر طبق "نظریه سحابی" شاید موج فشار ناشی از شوک انفجار یک نواختر در نزدیکی سحابی و نیز نیروهای جاذبه ای باعث شدند که این سحابی به هم فشرده شود. در نتیجه ذرات داخل سحابی به هم برخورد کردند. سحابی سریع تر و سریع تر چرخید و مثل یک دیسک فشرده و صاف و تخت شد. ذرات کوچک به هم فشرده شدند و اشیای بزرگی به وجود آوردند و به تدریج منظومه شمسی ما که شامل یک ستاره، سیارات و سایر اجسام است شکل گرفت.

⇐ چگونه ستاره خورشید متولد شد؟

میلیون ها سال پس از آن که سحابی شروع به فشرده شدن کرد و به دیسک در حال چرخش عظیمی تبدیل شد، مرکز دیسک تبدیل به توده متراکمی شد. چراکه بیشتر مواد داخل سحابی به طرف مرکز دیسک کشیده می شدند. همان طور که این توده مرکزی بزرگ می شد دمایش هم افزایش می یافت. اتم ها در این منطقه مرکزی به هم نزدیک تر می شدند و همچنان دیسک به چرخشش ادامه می داد و سریع تر و سریع تر می چرخید. در نهایت هسته دیسک به نقطه بحرانی رسید و شروع به سوختن کرد. همجوشی هسته ای شروع شد و ستاره ای به نام خورشید متولد شد.

⇐ سیاره ها چگونه تشکیل شدند؟

چنان که گفتیم تراکم مواد در وسط دیسک از همه جا بیشتر بود. در نتیجه گرد و غبار و اشیایی به ابعاد سنگ ریزه در همین منطقه میانه دیسک با هم برخورد کردند و به توده های بزرگ تر و بزرگ تری تبدیل شدند. در نهایت این توده ها سیاره های خاکی یعنی تیر، مریخ، زمین و ناهید را به وجود آوردند.

اما در فاصله دورتر از خورشید، سرما به حدی بود که آب یخ می زد. در این جا قطعات ریز یخ به هم برخورد کردند. گاز و گرد و خاک را هم به داخل خود جارو کردند و به غول های گازی یعنی مشتری، کیوان (زحل)، اورانوس و نپتون تبدیل شدند. اورانوس و نپتون که از مرکز متراکم دیسک دورتر بودند کوچک تر از دو غول گازی دیگر شدند.

خورشید به همراه هشت سیاره دیگر (عطارد، زهره زمین، مریخ، مشتری، زحل، اورانوس و نپتون) و مجموعه‌ای از سیارک‌ها، اقمار و … اعضای خانواده خورشید یا همان منظومه شمسی هستند.

بهتر است قبل از اینکه به بررسی ویژگی‌های سیارات و دیگر اعضای منظومه شمسی بپردازیم، کمی در مورد اصطلاحات و پارامترهای موثر در مطالعه این اجرام صحبت کنیم.

یک سیاره یک جرم آسمانی است که:
 (a) به دور خورشید بگردد،
 (b) به خاطر داشتن جرم زیاد بتواند شکل هیدرواستاتیکی پایداری داشته باشد (شکلی نزدیک به کره).
 (c) بتواند اجرام نزدیک خود را از طریق گرانش جاروب کند.

طبقه‌بندی سیارات منظومه شمسی

سیارات منظومه شمسی را معمولا در دو گروه  سیارات خاکی و سیارات گازی تقسیم بندی می‌کنند.

سیارات خاکی

سیاره‌های عطارد، زهره ، زمین و مریخ  که دارای ترکیبات مشابه زمین هستند و به طور کامل از مواد صخره‌ای و آهن تشکیل شده‌اند را به عنوان سیارات خاکی می‌شناسند.

سیارات گازی

به سیارات مشتری، زحل ، اورانوس و نپتون سیارات گازی یا سیارات مشتری‌گون می‌گویند. در بعضی از مراجع سیارات گازی را، سیارات غول نیز می‌نامند. زیرا این سیارات خیلی بزرگتر از زمین هستند.

توضیحات کامل تر درمورد سیارات در  اینفوگرافیک زیر

قمر ها

قمرها را می‌توان به دو دسته طبیعی و مصنوعی تقسیم‌بندی کرد:

قمرهای طبیعی ماه‌ها هستند که به‌طور منظم به دور سیارات می‌گردند.

قمرهای مصنوعی قمرهایی هستند که انسان‌ها برای تحقیق، رصد و ارتباطات، تولید و به مدار زمین یا یک سیاره یا یک قمر طبیعی پرتاب می‌شود

ماه تنها قمر طبیعی سیاره زمین است و با تابندن نور خورشید شب‌های زمین را کمی روشن می‌کند. قطر ماه حدود ۳۵۰۰ کیلومتر است، جو ندارد و سطح آن از برخورد سنگ‌های آبله گون است.

ماه‌های مشتری سیاره غول‌آسای مشتری دارای ۶۹ قمر شناخته‌شده‌است. بر این اساس مشتری دارای بیشترین تعداد قمر با مدار به نسبت پایدار در منظومه شمسی است. بزرگ‌ترین و پرجرم‌ترین این قمرها چهار قمر گالیله‌ای هستند

سیاره کوتوله

یک سیاره کوتوله جسمی است که:
 (a)به دور خورشید می‌گردد،
 (b) به خاطر جرم خود شکل پایداری داشته باشد (نزدیک به کره).
  (c) نتواند اطراف خود را جاروب کند.
  (d) یک قمر نباشد.

در حال حاضر پنج سیاره کوتوله در منظومه شمسی وجود دارد؛ مثلاً سیاره‌های کوتولهٔ سرس، پلوتون، هائومیا، ماکی‌ماکی و اریس. سِرس پیش از این یک سیارک به حساب می‌آمد، پلوتون یک سیاره بود، و اریس که با نام زینا (Xena) نیز شناخته می‌شود، نخستین جسم فرانپتونی بود که دریافتند از سیارهٔ مادر پلوتون بزرگ‌تر است.

برای مشاهده توضیحات کامل درمورد سیاره های کوتوله اینجا کلیک کنید

اجرام کوچک سامانه خورشیدی به تمام اجرام در سامانه خورشیدی گفته می‌شود که نه سیاره هستند، نه سیاره کوتوله و نه ماه طبیعی.

با این تعریف این اجرام شامل تمام دنباله‌دارها و تمام ریزسیاره‌ها به غیر از آنهایی که سیاره کوتوله هستند، می‌باشد.

ریز سیارات عبارت اند از :

• تمام سیارک‌های معمولی به استثنای سرس.
• سانتورها و تروجان‌ها.
• جسم‌های فرانپتونی به استثنای پلوتو، هائومیا، ماکی‌ماکی و اریس.

تایم لپس برنامه رصد عمومی ماه

برای مشاهده تایم لپس اینجا کلیک کنید

برگزاری دوره آموزش رایگان نجوم در مرودشت

با آغاز فصل تحصیل و ماه مهر من هم تصمیم گرفتم توی شهر مرودشت علاقمندان به نجوم رو جمع کنم

و یک کلاس آموزشی برای این علاقمندان به صورت رایگان برگزار کنم

این کلاس ها با همکاری بسیج دانشجویی و آموزشگاه دخترانه سما مرودشت در حال برگزاری هست
در این کلاس ها مطالب مرتبط با نجوم پایه و مفاهیم ساده رو تدریس میکنم

جا داره تشکر کنم از  آقای خالقی عزیز و امید منوچهری دوست خوبم که در برگزاری این کلاس زحمت کشیدند
همچنین از مجموعه بسیج دانشجویی و مجموعه آموزشی دخترانه سما

قسمت سوم دوره ابتدای نجوم (کهکشان ها)

اجزای عالم | خیلی دور

کهکشان‌ها

کهکشان‌ها سامانه‌هایی عظیم و با حد و مرزی مشخص هستند که از ستاره‌ها، بقایای شبه‌ستاره‌ها، ماده تاریک و گازها و

گرد غبارهای بین ستاره‌ای که با نیروهای گرانشی به گرد هم جمع شده‌اند، تشکیل یافته‌اند. کوچکترین کهکشان‌ها دارای

عرضی برابر با چند صد سال نوری ، شامل حدود ۱۰۰ میلیارد ستاره هستند. بزرگترین کهکشان‌ها تا ۳ میلیون سال نوری

عرض دارند و شامل بیش از ۱۰۰۰ میلیارد ستاره هستند.

انواع کهکشان‌ها

کهکشان مار پیچی

کهکشان‌های مارپیچی دارای بازوهایی هستند که شکلی مارپیچی در اطراف بر آمدگی مرکزی یا هسته ایجاد می‌کنند که

چرخش هسته با چرخش بازوهای آن همراه می‌شود. کهکشان راه شیری یعنی کهکشان محل زندگی ما یک کهکشان

مارپیچی است.

کهکشان مارپیچی M101

 کهکشان مارپیچی- میله‌ای

یک کهکشان مارپیچی- میله‌ای دارای یک هسته برآمدگی مرکزی کشیده شده و میله‌ای شکل است. همزمان با

چرخش هسته این طور به نظر می‌رسد که در هر سوی هسته یک بازو نیز می‌چرخد. برخی ستاره‌شناسان عقیده

دارند کهکشان راه شیری نیز یک کهکشان مارپیچی- میله‌ای است. شکل کهکشان‌های مارپیچی و کهکشان‌های

مارپیچی- میله‌ای از کهکشان‌هایی با برآمدگی‌های مرکزی بزرگ با بازوهای نه چندان به هم پیوسته تا کهکشان‌هایی

با برآمدگی‌های مرکزی کوچک و بازوهای آزاد متغیر است . اگر چه کهکشان‌های مارپیچی و مارپیچی میله‌ای پیش از

این به عنوان دو نوع کهکشان متفاوت طبقه‌بندی می‌شدند، ولی امروزه ستاره‌شناسان آنها را مشابه می‌دانند.

کهکشان میله ای مارپیچی NGC1300

کهکشان بیضوی

کهکشان‌های بیضوی از نظر شکل، از شکل بیضی‌گون تا شکل کروی متغیر هستند و اشکالی ما بین این دو

نیز یافت می‌شوند. بر خلاف کهکشان‌های دیگر که نوری آبی از ستاره‌های فروزان و کم عمر منعکس می‌کنند،

کهکشان‌های بیضوی زرد رنگ بنظر می‌رسند. علت این امر توقف شکل‌گیری ستاره‌ها در این کهکشان‌ها می‌باشد

که در نتیجه تقریبا تمام نور آنها از ستاره‌های غول سرخ که دارای طول عمر زیادی هستند تأمین می‌شود.

کهکشان بیضی شکل و غول پیکر ESO 325-G004

 کهکشان نامنظم

کهکشان‌های نامنظم یا بی‌قائده هیچ شکل یا ساختار منظمی ندارند، آنها دارای جرم بیشتری از کهکشان‌های دیگر هستند

و بیشتر ستاره‌های موجود در آنها دارای طول عمر کم و درخشان می‌باشند. با وجود اینکه بسیاری از کهکشان‌های نا منظم

در بر گیرنده نواحی تابان گازی هستند که ستاره‌ها در آنها شکل می‌گیرند، بیشتر گاز میان ستاره‌ای کهکشان‌ها بایستی

متراکم شوند تا ستاره‌های جدیدی بوجود آورند.

کهکشان نامنظم M82

گروه محلی

کهکشان ما جزو خوشه کوچکی متشکل از ۳۰ کهکشان است که گروه محلی نام دارد. این گروه فاقد عضو مرکزی است،

اما بزرگترین کهکشان‌ها که دارای جرم بیشتری هستند یعنی کهکشان ما و کهکشان آندرومدا مراکز دو زیر گروه هستند.

پس از این دو کهکشان بزرگترین کهکشان این گروه ، کهکشان مارپیچی M33 و ابر ماژلانی بزرگ می‌باشند. اعضای دیگر

گروه کهکشان‌های کوچک کم نور بیضوی یا کهکشان‌های نامنظم هستند. این گروه شاید اعضای دیگری هم داشته باشد

که به دلیل کم نور بودنشان تا به حال دیده نشده‌اند.

کهکشان آندرومدا M31

منابع: سایت علم بازار

منبع عکس، منبع عکس، منبع عکس، منبع عکس،

 منبع عکس، منبع عکس، منبع عکس

قسمت اول دوره ابتدای نجوم | خیلی نزدیک (منظومه شمسی)

اجزای عالم | خیلی نزدیک

در اولین مطلب از دوره ابتدای نجوم، به بررسی نزدیک‌ترین اجرام کیهانی از لحاظ ابعاد نجومی می‌پردازیم. به مرور زمان و پس از طی کردن دوره متوجه خواهید شد که ابعاد و مفاهیمی همچون دور و نزدیک، بزرگ و کوچک، درخشان و تاریک و … معنایی کاملا متفاوت از آنچه که می‌دانسته‌اید دارد.

 

سیارات

اجرام تقریبا کروی، جامد یا گازی بزرگی هستند که به دور ستاره مادر خود (مانند خورشید) می‌گردند. بزرگترین سیاره در خانواده خورشیدی مشتری نام دارد که جرمی معادل یک هزارم جرم خورشید را دارد. سیارات اجرام سماوی نسبتا سرد بوده و انعکاس نور خورشید باعث مرئی شدن آنها می‌گردد. زمین، محل زندگی ما نیز، یک سیاره است. در مورد زمین و سایر سیارات در آینده و مطالب بعدی، بیشتر صحبت خواهیم کرد. البته اینفوگرافیکی در مورد آنها در انتهای مطلب قرار داده‌ایم.

قمرها

قمرها اغلب از اجتماع و تمرکز حلقه های غبار و گاز در پیرامون سیاره‌ها درست می‌شوند. همه سیارات به جز سیاره عطارد و زهره هر کدام یک یا چند قمر دارند که به دور آنها می‌چرخند. مانند زمین که یک قمر به نام ماه دارد.

 

شهاب‌ها

اجسام  جامد ریزی هستند که به دام گرانش زمین می‌افتند و در فاصله  ۱۵۰ کیلومتری جو زمین و در اثر اصطکاک آن سوخته و غبار آنها به طرف زمین سقوط می‌کند. معمولا شهاب‌ها در فاصله ۸۰ کیلومتری سطح زمین کاملا از بین می‌روند، ولی بعضی اوقات احتمال دارد که کاملا تحلیل نگردند و به سطح زمین برسند، که در این صورت به آنها شهاب‌سنگ گفته می‌شود.

آیا شما هم تا بحال شانس دیدن یک شهاب پرنور را داشته‌اید؟

 

دنباله‌دارها

دنباله‌دارها اجرام سماوی هستند که گه گاه ظاهر می‌شوند. هر  دنباله‌دار از یک هسته نورانی و دنباله طویلی تشکیل شده است. دنباله‌دار با وجود اینکه صدها کیلومتر در ثانیه سرعت دارد برای یک چشم غیر مسلح (همچون ما) بی‌حرکت به نظر می‌رسد. سرعت آنها را می‌توان از تغییر مکانش نسبت به ستارگان زمینه ثابت آسمان تعین کرد.

تا کنون نزدیک به هشتصد  دنباله‌دار کشف و نامگذاری گردیده است. اکثر  دنباله‌دارها در یک مدار بسته‌ در حال حرکت هستند. چنین دنباله‌دارهایی اهمیت زیادی داشته و بعد از یک دوره به نزدیکی زمین آمده و مشاهده شده‌اند، که مشهورترین آنها دنباله‌دار هالی است. مدارهای دنباله‌دارهای دیگر سهموی یا هذلولی هستند و به احتمال زیاد اینها فقط یک بار در مجاورت زمین ظاهر می شوند و دیگر به نزدیکی زمین باز نمی‌گردند.

سیارکها

سیاره‌های خرد ، اجرام جامد کوچکی هستند که به دور خورشید می‌چرخند و تفاوت آنها با سیارات در اندازه آنها است. بزرگترین این سیارکها سِرِس نام دارد، که قطرش برابر با ۸۰۰ کیلومتر است. قطر اکثر آنها در حدود ۳ کیلومتر می‌باشد. سیارکها نیز توسط انعکاس نور خورشید قابل رویت می‌باشند ولی آنها را بدون تلسکوپ نمی‌توان دید.

 

ستارگان

ستارگان گوی های سوزانی از گاز می‌باشند که بر خلاف سیارات، خود منبع نوراند. انرژی ستارگان ناشی از واکنش‌های هسته‌ای است. ماده اصلی تشکیل‌دهنده بیشتر ستارگان هیدروژن است. هیدروژن موجود در ستارگان طی فرآیند همجوشی هسته‌ای به هلیوم تبدیل می‌شود و در حین این واکنش گرما و نور بسیار زیادی تابش می‌یابد. هر ستاره دارای  عمر مشخص می‌باشد که بسته به نوع ستاره متفاوت است. ستارگان حجیم با نور بیشتر و حرارت زیاد عمر کوتاهتری نسبت به ستارگان کم نور و کوچک دارند. پایان عمر هر ستاره بستگی به میزان ذخیره هیدروژن در آن دارد. آنچه به اسم «خورشید» می‌شناسیم نیز ستاره منظومه‌ی ما و نزدیک‌ترین ستاره به ما است.

نمایی خیالی از عبور کمربند سیارکی از مقابل خورشید، در مدارشان

تشخیص سیارات از ستارگان در آسمان شب

سیارات با نور ثابت می‌درخشند، ولی نور ستارگان هم از لحاظ رنگ و هم از لحاظ روشنایی به سرعت تغییر می‌کند.

سیارات در آسمان حرکت کرده و محل آنها تغییر می‌کند، ولی ستارگان نسبت به هم دارای مکانهای تقریبا ثابتی هستند.

سیارات هنگام رصد با تلسکوپ‌ها بصورت قرص نورانی بزرگی دیده می‌شوند، در صورتی که ستارگان  فقط بصورت نقاط

روشن به نظر می‌رسند.

سیارات را می‌توان در نواحی باریکی از آسمان مشاهده کرد، ولی ستارگان را می‌توان در هر قسمتی از آسمان یافت.

 

اینفوگرافیک منظومه شمسی

در انتها اینفوگرافیکی از اجزای اصلی تشکیل دهنده منظومه شمسی را از سایت Infographics.ir برای

شما ترجمه کرده ایم. برای مطالعه بهتر مطالب اینفوگرافیک، لطفا اینجا کلیک کرده یا پس از کلیک کردن بر روی

تصویر، آن را در دستگاه خود ذخیره کنید و با بزرگنمایی بر روی عکس به مطالعه آن بپردازید.

اینفوگرافیک منظومه شمسی

 

منابع:

منبع عکس، منبع عکس، منبع عکس، منبع عکس، منبع عکس و  سایت علم بازار