خورشیدگرفتگی یا کُسوف هنگامی رخ می‌دهد که سایه ماه بر
بخشی از زمین بیفتد و در نتیجه در قسمت‌هایی از کره زمین، قرص ماه قسمتی از
قرص خورشید یا تمامی آن را از دید ناظر زمینی بپوشاند.
دید خورشیدگرفتگی از فضا به صورت نقطه تاریکی روی زمین
این پدیده هنگامی رخ می‌دهد که زمین و ماه و خورشید به ترتیب در یک خط
راست یا تقریباً در یک خط راست قرار بگیرند و این شرایط تنها در زمان
مقارنه یا محاق ماه ممکن است برقرار شود. گرفتگی کلی خورشید، یکی از
منظره‌های بسیار زیبای طبیعت است.
آخرین خورشید گرفتگی کامل در ایران 20 مراداد 1378 رخ داد
مسیر حرکت سایه ماه در خورشید گرفتگی مرداد 1378
چرا هرماه یک خورشید گرفتگی نداریم؟؟؟!!!
حدود ۳۰ روز طول می‌کشد تا ماه یک گردش کامل به دور زمین انجام دهد و در هر بار گردش، یک بار ماه نو رخ خواهد داد.
اگر صفحه مداری گردش ماه به دور زمین همان صفحه مداری گردش زمین به دور خورشید می‌بود، در هر ماه
یک بار خورشید گرفتگی رخ می‌داد. اما وجود ۵ درجه انحراف زاویه‌ای بین این
دو صفحه، باعث میشود که در بسیاری از ماه‌های سال ، کره ماه از بالا یا پایین قرص
خورشید بگذرد.
بنابرین تنها دو یا سه بار در هر سال، ماه در هنگام عبور از فاصله
میان زمین و خورشید به اندازه کافی به خط واصل بین زمین و خورشید نزدیک
میشود و در این هنگام گرفت خورشید رخ می‌دهد.
انواع خورشید گرفتگی:
A کسوف کلی در قسمت سایه
B کسوف حلقوی در پشت سایه (ضد سایه)
C کسوف جزئی در قسمت نیم‌سایه
خورشید گرفتگی حلقوی
این نوع از خورشیدگرفتگی، هنگامی رخ می‌دهد که از سطح زمین اندازه ظاهری
ماه کوچکتر از اندازه ظاهری خورشید دیده شود. در این وضعیت، در مکان‌هایی
از کره زمین که به خط واصل مرکز خورشید و مرکز کره ماه خیلی نزدیک هستند، تنها حلقه پرنوری از خورشید دیده میشود و درون حلقه (که روی تاریک ماه است) کاملاً تاریک دیده میشود.
مراحل یک خورشیدگرفتگی حلقوی از آغاز تا پایان
خورشید گرفتگی کلی:
این
نوع از خورشیدگرفتگی، هنگامی رخ می‌دهد که از سطح زمین اندازه ظاهری ماه
اندکی بزرگتر از اندازه ظاهری خورشید دیده شود. در این وضعیت، در مکان‌هایی
از کره زمین که به خط واصل مرکز خورشید و مرکز کره ماه خیلی نزدیک
هستند، تمام سطح خورشید توسط روی تاریک ماه پوشانده میشود. در
خورشیدگرفتگی کلی (کسوف کامل) زمین، ماه و خورشید در یک راستا قرار
می‌گیرند، در این حالت کل قرص خورشید در پشت ماه پنهان میشود. سایه ماه
فقط چند کیلومتر از سطح زمین را در بر می‌گیرد و به موازات حرکت ماه در
مدار خود، یک مسیر طولانی منحنی شکل در روی زمین می‌پیماید. تنها کسانی
می‌توانند گرفتگی خورشید را ببینند که در جایی از این مسیر باریک و طولانی
واقع باشند.
در هر نقطه، مدت گرفتگی کامل، بیشتر از دو تا پنج دقیقه طول نمی‌کشد. هر چه
گرفتگی کامل نزدیکتر میشود، آسمان تاریکتر میشود و ستارگان بیشتری
پدیدار می‌شوند. هنگامی‌که قرص خورشید کاملاً پوشانده میشود، هاله سفید
رنگ درخشانی در اطراف ماه می‌درخشد. این همان تاج خورشیدی
است که بصورت هاله‌ای از گازهای رقیق و داغ از خورشید جریان دارند. در
کناره‌های قرص سیاه ماه، حلقه باریک و سرخ رنگی از گازهای خورشید به چشم
می‌خورد که فام‌سپهر نام دارد.
تصویری از خورشید گرفتگی کلی
خورشید گرفتگی جزئی
هرگاه خورشیدگرفتگی اتفاق می‌افتد، در مکان‌هایی از سطح کره زمین که از خط واصل مرکز خورشید و مرکز کره ماه دور
هستند، امکان تماشای گرفت کلی یا گرفت حلقوی وجود ندارد. در چنین نقاطی -
که شامل مساحت بیشتری از زمین میشود - دو قرص خورشید و ماه هم‌مرکز دیده
نمی‌شوند و در نتیجه روی تاریک ماه، تنها قسمتی از قرص خورشید را می‌پوشاند
که به این حالت گرفت جزئی گفته میشود.
مرکب
در
بعضی از خورشیدگرفتگی‌ها، از سطح زمین اندازه ظاهری ماه و خورشید خیلی به
یکدیگر نزدیک است. در این وضعیت که خیلی به ندرت رخ می‌دهد، ممکن است در
نقاطی از سطح زمین خورشیدگرفتگی کلی و در نقاط دیگری خورشیدگرفتگی حلقوی
دیده شود که به این حالت خورشیدگرفتگی مرکب گفته میشود. در این حالت نیز
در دیگر نقاط سطح زمین، خورشیدگرفتگی جزئی دیده خواهد شد.
مشاهده خورشید گرفتگی
نگاه کردن به خورشیدگرفتگی با چشم غیر مسلح، خسارت‌های جبران‌ناپذیری به چشم انسان وارد می‌کند.
برای تماشای خورشیدگرفتگی می‌توان از عینک‌های ویژه‌ای که به این منظور ساخته شده‌اند استفاده کرد.
