صورت های فلکی :: احمدرضازارعی

انسان در گذر زمان از گذشته تا کنون گویی همواره خدا را در دل ستارگان جستجو می کند.

راز و رمز کیهان و تماشای ستاره ها همیشه برای بشر لذت بخش بوده است. چه آن زمان که در دل جنگل ها و کوه ها و دشت ها به دنبال شکار بوده و شب هنگام از فراز غارها به آسمان می نگریست و چه بعدها که یک جا نشین شد و برای خود خانه و کاشانه ای ساخت و چه حالا پس از گذشت هزاران سال و رسیدن به پیشرفت چشمگیر در زمینه علوم مختلف، باز هم ستارگان و آسمان بالای سر برای انسان سر شار است از حس کنجکاوی، اوج، کمال، لذت و زیبایی.

بشر از دیرباز برای یافتن مسیرش نیز از ستارگان مدد جسته و به واسطه نقشه ای خیالی راه خود را به سمت مقصدش پیدا می کرده است. این نقشه که به صور فلکی یا صورت های فلکی معروف است، در برگیرنده ستارگان و اجرام آسمانی است که انسان با استفاده از قوه تخیل و محاسبات منطقی به آن رسیده است.

این صورت های فلکی که مجموعا ۸۸ صورت را در بر می گیرد، همواره دست مایه افسانه و داستان سرایی بشر بوده است. صورت هایی که معمولاً شکل ‌هایی از قهرمانان، اساطیر و خدایان افسانه ‌ای، مخلوقات گوناگون و اجرامی بود‌ند که به نظر انسان های قدیم بر روی زمین اثر گذار بوده و هستند.

در بین تمدن‌ های باستانی اولین فرهنگ‌ هایی که شروع به طبقه ‌بندی آسمان برای نامگذاری نمودند، عبارتند از بابلی ‌ها، هندی‌ ها، یونانی ‌ها، رومی‌ ها، چینی ‌ها و میان قاره‌ آمریکا. این اشکال بر روی آسمان، مانند استان‌ ها یا کشورهای مختلف بر روی نقشه ‌های زمینی هستند.

تا قبل از ۱۹۳۰ هر کسی هر قسمتی از آسمان را به طور دلخواه می ‌توانست به هر اسمی بنامد و بنابراین هیچ مرز مشخص شده ای وجود نداشت. برای رفع شبهه و ایجاد یگانگی، ستاره‌ شناسان جهان در سال ۱۹۳۰ تصمیم گرفتند که نام ‌های خاصی (به زبان لاتین) به همراه مرزی مشخص برای کلیه‌ صورت‌ های فلکی انتخاب کنند. این همان حدود و اسم ‌هایی است که امروزه در سطح جهانی پذیرفته شده است.

در میان این صورت های فلکی نام هایی هستند که بسیار بیشتر شنیده شده و می شود، مانند دب اکبر و دب اصغر یا خرس بزرگ و خرس کوچک!

این که این صور فلکی تا حد زیادی توانسته گره گشای انسان های پیشین در پیدا کردن مسیر یا محاسبات آن ها در زمینه ستارگان و سیارات باشد، امری است غیر قابل انکار، اما این نکته را نیز نمی توان انکار کرد که در ساخت و پرداخت این صورت های فلکی خرافات و افسانه های زیادی وارد شده است.

در ادامه به نام این صور فلکی و برخی داستان ها درباره بعضی از آن ها اشاره می کنیم:

صورت های فلکی نیمکره شمالی:

ردیف	نام صورت فلکی	نام لاتین	بهترین زمان مشاهده در آسمان
۱	آندرومدا، شاهزاده، زن در زنجیر، امراه المسلسله	Andromeda	آبان
۲	اژدها، تِنین	Draco	تیر
۳	اسب بالدار، فَرَس اعظم	Pegasus	مهر
۴	اسد، شیر	Leo	فروردین
۵	اکلیل شمالی، تاج شمالی، افسر شمالی	Corona Borealis	تیر
۶	برساوش، قهرمان	Perseus	دی
۷	تازی‌ها، سگ‌های شکاری	Canes Venatici	اردیبهشت
۸	تکشاخ	Monoceros	اسفند
۹	ثور، گاو	Taurus	دی
۱۰	جام، پیاله، باطیه، معلف	Crater	اردیبهشت
۱۱	غراب، کلاغ، زاغ	Corvus	اردیبهشت
۱۲	جبار، شکارچی	Orion	بهمن
۱۳	جَدی، بز دریایی، بزغاله، بز ماهی	Capricornus	شهریور
۱۴	جوزا، دو پیکر	Gemini	اسفند
۱۵	حَمَل، بره، گوسفند	Aries	آذر
۱۶	حوا، مارافسای، حامل مار	Ophiuchus	مرداد
۱۷	حوت، ماهی	Pisces	آبان
۱۸	حوت جنوبی، ماهی جنوبی	Piscis Austrinus	مهر
۱۹	خرگوش، اَرنَب	Lepus	بهمن
۲۰	دب اصغر، خرس کوچک	Usra minor	تیر
۲۱	دب اکبر، خرس بزرگ	Usra major	فروردین
۲۲	دجاجه، قو	Cygnus	قو
۲۳	دلفین	Delphinus	شهریور
۲۴	دلو، ریزنده آب	Aquarius	مهر
۲۵	ذات الکرسی، ملکه، خداوند کرسی	Cassiopeia	آبان
۲۶	روباه، روباهک	Vulpecula	شهریور
۲۷	زرافه، شترگاوپلنگ	Camelopardus	بهمن
۲۸	سپر	Scutum	مرداد
۲۹	سرطان، خرچنگ	Cancer	اسفند
۳۰	سکستان، ذات السدس، سکستانت	Sextans	فروردین
۳۱	سنبله، دوشیزه	Virgo	خرداد
۳۲	سوسمار، مارمولک، بزمجه	Lacerta	مهر
۳۳	سهم، تیر، پیکان	Sagitta	شهریور
۳۴	سیاهگوش	Lynx	اسفند
۳۵	شلیاق، چنگ رومی	Lyra	مرداد
۳۶	شیرکوچک، اسد اصغر	Leo minor	فروردین
۳۷	عقاب	Aquila	شهریور
۳۸	عقرب، کژدم	Scorpius	تیر
۳۹	عوا، گاوران	Bootes	خرداد
۴۰	قطعه الفرس، اسب کوچک، پاره اسب، پونی	Equuleus	شهریور
۴۱	قوس، کماندار، نیم اسب	Sagittarius	مرداد
۴۲	قیطس، هیولای دریایی، نهنگ	Cetus	آذر
۴۳	قیفاووس، سلطان	Cepheus	مهر
۴۴	کلب اصغر، سگ کوچک	Canis minor	اسفند
۴۵	کلب اکبر، سگ بزرگ	Canis major	بهمن
۴۶	کوره، تنور		آذر
۴۷	گیسوی برنیکه، موی برنیکه	Coma Berenices	اردیبهشت
۴۸	مار، سر مار، دم مار	Serpens	تیر و مرداد
۴۹	مار آبی، مار دریایی، شجاع	Hydra	فروردین
۵۰	مثلث	Triangulum	آذر
۵۱	ممسک العنان، ارابه ران، عنان دار	Auriga	دی
۵۲	میزان، ترازو	Libra	خرداد
۵۳	نهر، جوی، رودخانه فلکی	Eridanus	دی
۵۴	هرکول، جاثی، پهلوان، بر زانو نشسته	Hercules	مرداد

صورت های فلکی نیم کره جنوبی:

ردیف	نام صورت فلکی	نام لاتین
۱	آب مار، نر مار	Hydrus
۲	آپوس، پرنده بهشتی	Apus
۳	اِسکنه، قلک سنگتراشی	Caelum
۴	اکلیل جنوبی، تاج جنوبی	Corona Australis
۵	پرگار، قطب نما	Circnus
۶	تلسکوپ	Telescopium
۷	تیر حمال، شاه تخته	Carina
۸	ثُمن، اکتان، هشتک	Octans
۹	چلیپا، صلیب جنوبی	Crux
۱۰	حجار، سنگتراش	Sculptor
۱۱	حربا، آفتاب پرست	Chamaeleon
۱۲	حمامه، کبوتر	Columba
۱۳	خط کش، گونیا، تراز	Norma
۱۴	درنا	Grus
۱۵	ساعت	Horlogium
۱۶	سبع، گرگ	Lupus
۱۷	شبکه، تور	Reticulum
۱۸	شراع، بادبان	Vela
۱۹	طاووس	Pavo
۲۰	طوغان، توکان	Tucana
۲۱	عنقا، ققنوس، سیمرغ	Phoenix
۲۲	قطب نما	Pyxis
۲۳	قِنطورس، ظلیم	Centaurus
۲۴	کشتیدم	Puppis
۲۵	کوه میز، میز صحرایی	Mensa
۲۶	ماهی پرنده	Volans
۲۷	ماهی زرین، طلاماهی	Dorado
۲۸	مثلث جنوبی	Triangulum Australe
۲۹	مجمره، آتشدان، عودسوز	Ara
۳۰	مِفرغه الهوا، تلمبه بادی	Antlia
۳۱	مگس	Musca
۳۲	میکروسکوپ	Microscopium
۳۳	نقاش	Pictor
۳۴	هندی	Indus

آشنایی با برخی افسانه ها در مورد صورت های فلکی

برای هرکدام از این صور فلکی داستان ها و افسانه هایی ساخته و پرداخته شده است که بسیاری از آن ها خرافی هستند.

داستان آندرومدا یا زن به زنجیر کشیده شده

طبق باور یونانیان، قیقاووس پادشاه اتیوپی و همسر خودپسندش کاسیوپیا، دختر بسیار زیبایی به نام آندرومدا داشتند. کاسیوپیا ادعا می کند که از تمام الهه ها زیبا تر است و چون این حرف به گوش آفرودیت الهه عشق و زیبایی و دختر اورانوس، رسید، برای مجازات هیولای دریایی ترسناکی را به اتیوپی فرستاد که امروزه به شکل صورت فلکی نهنگ در آسمان قرار دارد. این هیولای وحشتناک که از دهانش آتش می بارید، تمام آن سرزمین را ویران کرد. راه چاره تنها در تسلیم کردن دختر قیقاووس و کاسیوپیا، به هیولا بود. بنابراین آندرومدا را به زنجیر کشیده و در ساحل به صخره ها می بندند تا هیولا با گرفتن او از سرزمین اتیوپی برود.

اما در همین زمان پرسئوس یا برساوش پهلوان ( perseus پرسه یا برساوش پسر زئوس )، که او نیز به شکل صورت فلکی در آسمان قرار دارد، از راه می رسد و با کمک سر هیولای گورگون که هر چیزی به آن نگاه کند، تبدیل به سنگ می شود، هیولای دریایی را به سنگ مبدل می کند و جان آندرومدا را نجات می دهد.

این دو سپس با هم ازدواج کرده و سال ها در کنار هم با فرزندانشان زندگی می کنند. خدایان هم به خاطر شجاعت های پرسئوس و عشق او به همسرش آندرومدا، آن دو را پس از مرگ به آسمان ها بردند و به شکل صورت فلکی در میان ستارگان جای دادند. آندرومدا نام نزدیکترین کهکشان

داستان هفت خواهر خوشه پروین

در صورت فلکی ثور یا گاو، خوشه پروین یا هفت خواهر، در فاصله ی ۴۰۰ سال نوری قرار دارد. هفت خواهر به نام های میا، الکترا، تایجته، آلسیونه، سلیونو، آستروپ و مروپ، فرزندان اطلس، خدایی که آسمان را بر دوش نگاه داشته وحوری دریایی پلیون(محافظ کشتیرانان) بودند.

Pleiades یا پلیادس، باکره هایی همنشین الهه شکار و ماه (آرتمیس) بودند، روزی در حالی که در کمین گوزن ماده ای بودند، شکارچی بزرگ، اوریون، که زیبایی آن ها او را شدیدا تحت تاثیر قرار داده بود، بی رحمانه آن ها را تعقیب کرد. هفت خواهر هراسان فرار کردند. در همین حال، آرتمیس نزد زئوس شکایت کرد و مداخله او را خواستار شد. زئوس هفت خواهر را به دسته ای فاخته تبدیل کرد و آن ها به آسمان پرواز کردند. آرتمیس از بی حرمتی آشکار اوریون عصبانی شد و انتقامش را از اوریون گرفت. به طوری که آپولو، برادر آرتمیس با اوریون رو در رو شد و عقرب غول پیکری را فرستاد تا به اوریون حمله کند. زئوس، شکارچی مرده را در آسمان قرار داد تا برای همیشه در تعقیب بیهوده پلیادس در آسمان باشد، به همراه صورت فلکی عقرب در تعقیب او.

داستان هرکول

از این دست داستان ها یا افسانه ها درباره صورت های فلکی زیاد است، هر تمدن و هر فرهنگی آنطور که از باورها و اعتقاداتش سرچشمه می گرفته، برای این صور فلکی قلم فرسایی کرده است. در داستان دیگری درباره صورت فلکی هرکول آمده است که هرکول ماجراهای زیادی را پشت سر می گذارد. به دلایلی به وی دوازده کار سخت محول شد که از جمله آن ها می توان به کشتن شیر نیمیان، کشتن مار نه سر هایدرا و همچنین له کردن یک خرچنگ در طی این ماموریت ها اشاره کرد. در آخرین مرحله هرکول به دنیای مردگان فرستاده شد تا سگی سه سر را روی زمین بیاورد.

داستان خرس بزرگ

یکی از زیباترین و بارزترین صورت های فلکی آسمان در نیم کره شمالی، صورت فلکی خرس بزرگ یا دب اکبر است. هفت ستاره این صورت فلکی که آبگردان یا ملاقه و بعضا علامت سوال برعکسی را در ذهن تداعی می کنند، قسمت کفل و دم خرس بزرگ را تشکیل می دهند. این هفت ستاره در ایران با نام هفت برادران یا هفت اورنگ نیز معروفند.

از خرس بزرگ به عنوان درختی که از زئوس در زمانی که کودک بود محافظت می کرد یاد می شود. در برخی حکایت ها هم از او به عنوان کالیستو، ملازم زئوس و آرتمیس یاد می شود، حکایت های فراوانی درباره چگونگی تبدیل شدن کالیستو (Callisto) به خرس بزرگ هست. در یکی از این حکایت ها آمده است که وی توسط زئوس باردار شده و فرزندی به نام آرکاس به دنیا می آورد. آرتمیس برای انتقام از کالیستو او را به شکل خرسی (البته خرسی دارای عقل و شعور انسانی) درآورده که به مدت ۱۵ سال در جنگل زندگی می کند. روزی کالیستو در بین شکارچیان، پسر خود آرکاس را تشخیص می دهد، اما زمانی که قصد دارد به وی نزدیک شود، زئوس یک تند باد عظیم فرستاد که هر دوی آن ها را به آسمان عروج داد و کالیستو را به صورت فلکی خرس بزرگ تبدیل کرد.

صورت های فلکی ماه های تولد یا دایره البروج:

در واقع هر برج‌ یک دوازدهم مسیر فرضی حرکت خورشید در آسمان است که یک ماه به طول می انجامد، هرکدام از شما در یک ماه خاص متولد شده اید، جالب است که بدانید یک صورت فلکی، مخصوص ماه تولد شما وجود دارد:

فروردین: صورت فلکی قوچ، بره یا حمل (۲۱ مارس – ۲۰ آوریل)

اردیبهشت: صورت فلکی گاو یا ثور (۲۱ آوریل – ۲۱ مه)

خرداد: صورت فلکی دوپیکر یا جوزا (۲۲ مه – ۲۱ ژوئن)

تیر: صورت فلکی خرچنگ یا سرطان (۲۲ ژوئن – ۲۲ ژوئیه)

مرداد: صورت فلکی شیر یا اسد (۲۳ ژوئیه – ۲۲ اوت)

شهریور: صورت فلکی دوشیزه یا سنبله (۲۳ اوت – ۲۳ سپتامبر)

مهر: صورت فلکی ترازو یا میزان (۲۴ سپتامبر – ۲۳ اکتبر)

آبان: صورت فلکی کژدم یا عقرب (۲۴ اکتبر – ۲۲ نوامبر)

آذر: صورت فلکی کماندار یا قوس (۲۳ نوامبر – ۲۱ دسامبر)

دی: صورت فلکی بزغاله یا جدی (۲۲ دسامبر – ۲۰ ژانویه)

بهمن: صورت فلکی آبریز یا دلو (۲۱ ژانویه – ۱۹ فوریه)

اسفند: صورت فلکی دوماهی یا حوت (۲۰ فوریه – ۲۰ مارس)

منبع:سایت شباهنگ

احمدرضازارعی

منجم آماتور/عکاس/ علاقمند به علم و تحقیق و مطالعه

صورت های فلکی

نظرات (۰)

فعالیت های من

عکاسی شب

احمدرضا زارعی

نجوم آماتوری

سیارات

ماه گرفتگی

بارش شهابی

مطالب آموزشی

برنامه اینترنتی راه شیری

آخرین اخبار نجوم

ماه

ناسا

خورشید

سیارک ها

طبیعت

تخت جمشید

دانلود رایگان مستند

هفته جهانی نجوم

دانلود فیلم های علمی نجومی